Les décisions relatives à la liturgie
et au chant chez les Franciscains
(1217-1307)

ñ

Il n’existe pas d’édition systématique et critique des textes législatifs franciscains. Le chercheur n’a donc pas d’autre choix que de dépouiller les volumineuses anthologies souvent polémiques constituées aux  XVIe, XVIIe et XVIIIe siècles par chacune des branches de l’Ordre et d’en croiser les données avec divers travaux scientifiques plus récents, disséminés dans des revues et ouvrages spécialisés(1).

Quelques outils bibliographiques s’avèrent toutefois de précieux alliés : l’édition critique des opuscula de François d’Assise (1989) réalisée par Kajetan Esser qui nous transmet les documents les plus anciens ; le minutieux travail de Stephen van Dijk (1952-1963) sur la liturgie franciscaine au XIIIe siècle(2); enfin les synthèses historico-juridiques de Bartolomeo Belluco (1959) et de Fausto d’Antimi (1977), respectivement pour l’Observance et le Tiers Ordre Régulier franciscain(3). 

A noter : les décisions capitulaires antérieures aux Constitutions de Narbonne (1260) n’ont pas été conservées. On en possède toutefois quelques fragments ou résumés cités dans des chroniques contemporaines qui, par la suite, compilés et intégrés au corpus juridique officiel, ont fait force de loi jusqu’au XIXe siècle. Ces  fragments ont été pris en compte et, avec quelques rares extraits  d’actes capitulaires provinciaux, viennent ainsi compléter les données  législatives lacunaires des premières décennies de l’histoire de  l’Ordre.

Fabien Guilloux (ofm)

_________

1. Jean-Xavier Lalo, « Les Recueils des sources juridiques franciscaines (1502-1535) », Archivum Historicum Franciscanum, 73 (1980), p. 257-340, 527-640 ; 74 (1981), p. 146-230.

2. Stephen Van Dijk, « The Liturgical Legislation of the Franciscan Rules », Franciscan Studies, 12 (1952), p. 176-195, 241-262 ; ibidem, Sources of the Modern Roman Liturgy. The Ordinals by Haymo of Faversham and Related Documents (1243-1307), Leiden, E. J. Brill, 1963.

3. Bartolomeo Giosefo Belluco, Legislatio Ordinis Fratrum Minorum de musica sacra (Studium historico-iuridicium), Rome, [s.n.] (« Studi e testi francescani », 11), 1959 ; Fausto d’Antimi, « Legislazione e prassi liturgico-musicale nel T.O.R. », Analecta Tertii Ordinis Regularis Sancti Francisci de Poenitentia, XXXIII/128 (1977), p. 1005-1020.

Abréviations bibliographiques

Bihl 1914 M. Bihl, « Statuta Provincialia Provinciarum Aquitaniae et Franciae (saec XIII-XIV) »,  Archivum Franciscanum Historicum,  7 (1914), p. 466-501.

Bihl 1937

Id. « Constitutiones Generales, promulgatae Narbonae an. 1260 a s. Bonaventura », Archivum Franciscanum Historicum, 30 (1937), p. 13-94, 284-319.

Bihl 19411

Id. « Statuta Generalia Ordinis edita in capitulis generalibus celebratis Narbonae an. 1260, Assisii an. 1279 atque Parisiis an. 1292 (Editio critica et synoptica », Archivum Franciscanum Historicum, 34 (1941), p. 13-94, 184-319.

Bihl 19412

Id. « Constitutiones Generales, promulgatae Parisiis an. 1292 a fr. Raymondo Gaufredi », Archivum Franciscanum Historicum, 34 (1941), p. 13-94, 184-319.

Chronica

Jourdain De Giano, « Chronica », Analecta Franciscana 1 (1895), p. 1-19.

Chronica XXIV

Arnauld de Sarrant, « Chronica XXIV Generalium ordinis minorum », Analecta Franciscana, 3 (1897), p. 1-575.

Chronologia

Giulio da Venezia, Chronologia historico-legalis seraphici ordinis continens omnia Capitula, & Congregationis decreta edita pro felici gubernio religionis suo loco, & tempore disposita, Venezia, Antonio Bortoli, 1718.

Orbis Seraphicus

Dominicus de Gubernatis a Sospitello, Orbis Seraphicus. Historia de tribus ordinibus a Seraphico Patriacha S. Francesco institutis, deque eorum Progressibus, t. III, Rome, Nicolo Angelo Tinassi, 1684.

Delorme

Ferdinand Delorme, « Constitutiones Provinciae Provinciae (saec. XIII-XIV », Archivum Franciscanum Historicum, 14 (1921), p. 415-434

Desbonnets

Théophile Desbonnet, « Un rituel franciscain de 1458. Dole, Bibliothèque Municipale, 49 », Archivum Franciscanum Historicum, 65 (1972), p. 389-414.

van Dijk

Stephen van Dijk, Sources of the Modern Roman Liturgy. The Ordinals by Haymo of Faversham and Related Documents (1243-1307), Leiden, E. J. Brill, 1963.

Esser

Kajetan Esser, Die Opuscula des Hl. Franziskus von Assisi. Neue textkritische Edition. Zweite, erweiterte und verbesserte Auflage, Engelbert Grau [rév.], Grottaferrata, Colleggi S. Bonaventurae (« Spicilegium Bonaventurianum », XIII), 1989.

Lemmens

Leonardus Lemmens, “Chronicon Provinciae Argentinensis o.f.m. circa an. 1310-27 a quodam Fratre minore Basileae conscriptum (1206-1325)”, Archivum Franciscanum Historicum, 4 (1911), pp. 671-687.

Little

A. G. Little, « Statuta Provincialia Provinciae Franciae et Marchiae Tervisinae (saec. XIII) », Archivum Franciscanum Historicum, 7 (1914), p. 447-465.

Meersseman

G. G. Meersseman, Dossier de l’Ordre de la Pénitence au XIIIe siècle, Fribourg, Éditions Universitaires (« Spicilegium Friburgense », 7), 1961.

Salimbene

Salimbene de Adam, Cronica, Ferdinando Bernini (édit.), Bari, G. Laterza & Figli, 1942. 2 vol.

 

1217-21

[François d’Assise, Règle pour les ermitages]

1 Illi, qui volunt religiose stare in eremis sint tres fratres vel quattuor ad plus; duo ex ipsis sint matres et habeant duos filios vel unum ad minus. 2 Isti duo, qui sunt matres, teneant vitam Marthae et duo filii teneant vitam Mariae et habeant unum claustrum, in quo unusquisque habeat cellulam suam, in qua oret et dormiat. 3 Et semper dicant completorium de die statim post occasum solis; et studeant retinere silentium; et dicant horas suas; et in matutinis surgant et primum quaerant regnum Dei et iustitiam eius. 4 Et dicant primam hora, qua convenit et post tertiam absolvant silentium; et possint loqui et ire ad matres suas. […] 6 Et postea dicant sextam et nonam; et vesperas dicant hora qua convenit.

Esser p. 294-298.

1219

Chapitre général

Assise

[Actes capitulaires]

Inter caetera, quae in illis Comitijs fuerunt ordinata, tria praecipue statuta haec fuere. 1. Ut quolibet Sabbatho solemniter fierent sacra in Immaculatae Virginis Mariae honorem. 2. Ut expressa fieret mentio Petri, & Pauli Apostolorum in illa oratione; Protege nos Domine, &c. atque item in alia quae incipit Exaudi nos Deus, &c. ut vel hoc signo gratam se exhiberet Religiosa solalitas erga Apostolorum Principes, quos ex revelatione divina constitit, in caelis speciales se exhibuisse eiusdem Protectores, & apud Deum intercessores.

Orbis seraphicus
p. 3°

1220

Chapitre général

Assise

[Actes capitulaires]

Multa in hoc Capitulo ordinata fuerunt, & praecipue. [...] 3. Denegavit Tyrunculo Psalterium, dicens; Postquam concedetur tibi Psalterium, concupisces & Breviarium; hoc etiam concesso, desiderabis alia volumina: deinde  tanquam magnus Doctor cathedram ascendens, humili socio imperiosa voce tonabis: Heus affer mihi talem, & talem librum &c.

Orbis seraphicus
p. 3b

1221

[François d’Assise, Regula non bullata]

[Caput III] De divino officio et ieiunio.

1 Dicit Dominus: Hoc genus daemoniorum non potest exire nisi in ieiunio et oratione; 2 et iterum: «Cum ieiunatis nolite fieri sicut hypocritae tristes». 3 Propter hoc omnes fratres sive clerici sive laici faciant divinum officium, laudes et orationes, secundum quod debent facere. 4 Clerici faciant [divinum] officium et dicant pro vivis et pro mortuis secundum consuetudinem clericorum [Romanae ecclesiae]. 5 Et pro defectu et negligentia fratrum dicant omni die Miserere mei Deus cum Pater noster; 6 et pro fratribus defunctis dicant De profundis cum Pater noster. 7 Et libros tantum necessarios ad implendum eorum officium possint habere. 8 Et laicis etiam scientibus legere psalterium liceat eis habere illud. 9 Aliis vero nescientibus litteras librum habere non liceat. 10 Laici dicant Credo in Deum et viginti quattuor Pater noster cum Gloria Patri pro matutino; pro laudibus vero quinque; pro prima Credo in Deum et septem Pater noster cum Gloria Patri; pro tertia, sexta et nona et unaquaque hora septem; pro vesperis duodecim; pro completorio Credo in Deum et septem Pater noster cum Gloria Patri; pro mortuis septem Pater noster cum Requiem aeternam; et pro defectu et negligentia fratrum tria Pater noster omni die.

Esser p. 373-404.

 

[François d’Assise (attribué à), Memoriale Propositi fratrum et sororum de Penitentia]

[12] 1 Omnes dicant quotidie septem horas canonicas, videlicet matutinum, primam, tertiam, sextam, nonam, vesperas, completorium. 2 Clerici secundum ordinem clericorum, scientes psalterium pro prima Deus in nomine tuo et Beati immaculati usque ad Legem pone et alios psalmos horarum cum Gloria Patri. 3 Sed cum ad ecclesiam non vadunt, dicant pro matutino psalmos, quos dicit ecclesia vel alios quoscumque XVIII psalmos vel saltem Pater noster, ut illiterati in omnibus horis : 4 Pro matutino XII Pater noster, et pro unaquaque alia hora VII Pater noster cum Gloria Patri post unumquemque, et qui sciunt Credo in Deum et Miserere mei Deus, in prima et completorio dicant. 5 Si non dixerint horis constitutis, dicant ter Pater noster.
[13] Infirmi non dicant horas, nisi velint. […]
[23] 1 Et si de hac luce migraverit infirmatus, nuntietur fratribus et sororibus, qui fuerint in civitate vel loco presentes, ut ad ipsius conveniant sepulturam ; nec recedant donec missa fuerint celebrata et corpus traditum sepultare. 2 Et postea quilibet infra octo dies defunctionis ipsius dicat pro anima defuncti : presbyter missam, sciens psalterium L psalmos, alii L Pater noster cum Requiem in fine cuiusque.
[24] Preter hec infra annum pro salute fratrum et sororum vivorum et mortuorum dicat : presbyter III missas, sciens psalterium dicat ipsum, alii dicant C Pater noster cum Requiem aeternam in fine cuiusque, alioquin dupplicent.

Meersseman p. 99-105.

1222

Chapitre provincial

Worms

[26] Anno Domini 1222 frater Caesarius tot iam fratres, tam clericos quam laicos, receperat, quod, fratribus de civitatibus vicinis convocatis, capitulum primum provinciale in Wormatia celebraret. Et quia locus, in quo fratres recepti erant, arctus erat nec ad celebrandum et praedicandum propter multitudinem aptus, habito consilio episcopi et canonicorum, quoad celebrandum et praedicandum in maiori ecclesia convenerunt, canonicis in unum chorum sese coarctantibus, alterum chorum fratribus reliquerunt, fratre vero Ordinis missam celebrante et choro contra chorum certatim cantante, divinum officium cum magna sollemnitate peregerunt.

Chronica p. 10

1223

Chapitre général

Assise

[François d’Assise, Regula bullata (29 novembre 1223)]

[Caput III] De divino officio et ieiunio, et quomodo fratres debeant ire per mundum.
1 Clerici faciant divinum officium secundum ordinem sanctae Romanae Ecclesiae excepto psalterio, 2 ex quo habere poterunt breviaria. 3 Laici vero dicant viginti quattuor Pater noster pro matutino, pro laude quinque, pro prima, tertia, sexta, nona, pro qualibet istarum septem, pro vesperis autem duodecim, pro completorio septem; 4 et orent pro defunctis.

Esser p. 363-372.

1224-26

[François d’Assise, Lettre à tout l’Ordre]

30 Moneo propterea et exhortor in Domino, ut in locis, in quibus fratres morantur, una tantum missa celebretur in die secundum formam sanctae ecclesiae. [...]
34 Et, quia qui est ex Deo verba Dei audit [Jn 8,47], debemus proinde nos, qui specialius divinis sumus officiis deputati, non solum audire et facere quae dicit Deus, verum etiam ad insinuandam in nobis altitudinem Creatoris nostri et in ipso subiectionem nostram vasa et officialia cetera custodire, quae continent verba sua sancta. [...]
41 et quod clerici dicant officium cum devotione coram Deo non attendentes melodiam vocis, sed consonantiam mentis, ut vox concordet menti, mens vero concordet cum Deo, 42 ut possint per puritatem cordis placare Deum et non cum lascivitate vocis aures populi demulcere. [...]
44 Quicumque autem fratrum haec observare noluerint, non teneo eos catholicos nec fratres meos; nolo etiam ipsos videre nec loqui, donec poenitentiam egerint.

Esser p. 237-269.

1226

[François d’Assise, Testament]

4 Et Dominus dedit mihi talem fidem in ecclesiis, ut ita simpliciter orarem et dicerem 5 Adoramus te, Domine Jesu Christe et ad omnes ecclesias tuas, quae sunt in toto mundo, et benedicimus tibi, quia per sanctam crucem tuam redimisti mundum. [...]
18 Officium dicebamus clerici secundum alios clericos, laici dicebant Pater noster; et satis libenter manebamus in ecclesiis. [...]
29 Et quamvis sim simplex et infirmus, tamen semper volo habere clericum, qui mihi faciat officium, sicut in regula continetur. 30 Et omnes alii fratres teneantur ita obedire guardianis suis et facere officium secundum regulam. 31 Et qui inventi essent, quod non facerent officium secundum regulam, et vellent alio modo variare, aut non essent catholici, omnes fratres, ubicumque sunt, per obedientiam teneantur, quod ubicumque invenerint aliquem ipsorum, proximiori custodi illius loci, ubi ipsum invenerint, debeant repraesentare. 32 Et custos firmiter teneatur per obedientiam ipsum fortiter custodire, sicuti hominem in vinculis die noctuque, ita quod non possit eripi de manibus suis, donec propria sua persona ipsum repraesentet in manibus sui ministri. 33 Et minister firmiter teneatur per obedientiam mittendi ipsum per tales fratres, quod die noctuque custodiant ipsum sicuti hominem in vinculis, donec repraesentent ipsum coram domino Ostiensi, qui est dominus, protector et corrector totius fraternitatis.

Esser

1226

Ad magnificenciam igitur beati patris nostri Francisci nota, quod dominus Gregorius papa nonus composuit primum ympnum ejus Proles de celo prodiit et octavum responsorium, scilicet De paupertatis horreo; item antiphonam istam Plange turba paupercula. Dominus Thomas Capuanus cardinalis edidit secundum ympnum, scilicet In celesti collegio, et quartum, scilicet Decus morum, et septimum responsorium, scilicet Carnis spicam, et illam antiphonam Salve sancte Pater. Dominus Rainerius de Viterbio cardinalis fecit tercium ympnum, scilicet Plaude turba paupercula, et illam antiphonam de stigmatibus Celorum candor. Alia omnia, que ad hystoriam cantus spectant, edidit vir probatissimus in sciencia et vita, frater Julianus theuthonicus. Dominus Philippus cancellarius Parysiensis composuit prosam illam, scilicet Exprimantur; et legendam vero, que incipit Apparuit gracia Dei, edidit sancte memorie frater Bonaventura, primo magister theologie, post multo tempore generalis minister ordinis fratrum Minorum, demum venerabilis cardinalis et episcopus Albanensis.

Lemmens p. 673-674.

1227

Chapitre général

Assise

[Jean Parenti commissione Julien de Spire pour la composition de l’offices de s. François]

[51] Anno Domini 1227, quarto nonas Februarii post discessum beati Francisci frater Albertus de Pisa, minister Theutoniae, profecturus ad capitulum generale pro eligendo primo ministro generali, convocatis omnibus Theutoniae custodibus et praedicatoribus et guardianis, tenuit capitulum in Moguntia. In quo capitulo frater Iohannes Parens, civis Romanus et Dominus legum, de Civitate Castellana natus, geneneralis primus in Ordine est electus.
[52] Hic de consilio ministri Franciae absolvit fratrem Albertum de Pisa de administratione Theutoniae et ei substituit fratrem Simonem Anglicum, custodem Normandiae, virum scholasticum et magnum theologum.
[53] Frater ergo Simon [Anglicus], veniens in Theutoniam cum fratre Iuliano, qui postmodum historiam beati Francisci et beati Antonii nobili stilo et pulcra melodia composuit, indixit in Colonia in festo apostolorum Simonis et Iudae capitulum provinciale celebrandum.

Chronica p. 16
Lemmens 1911, p. 675.

1230

Chapitre général

Assise

[Jean Parenti distribue des bréviaires et antiphonaires à toutes les provinces]

[57] [...] In eodem capitulo generali breviaria et antiphonaria secundum Ordinem provinciae sunt transmissa.

Chronica p. 17
Lemmens 1911, p. 676.

1239

Chapitre général

Rome

[Statuts]

Alberti festino nimium funere a mortalibus abeuntis recessum non solum planxit ipsa Religio, sed & ipse Pontifex, qui hominem valde dilexit, dolentim hanc piam cecinit naeniam, & ad Provincias ad Successoris usque electionem quotidie in Conventibus decantandam transmitti voluit.

Plange turba paupercula, ad Patrem clama pauperum,

Hoc lugubre suspirium Pater Francisce suscipe,

Et prode Christo stigmata lateris, pedum, manuum,

Ut nobis reddat Orphanis tanti Patris Vicarium.

[...]

His in Comitijs praesidente Pontifice haec statuta fuerunt. [...] 4. De Divini officij stabilienda sanctiori methodo fuit ordinatum.

Orbis seraphicus
p. 7a

1242

Chapitre général

Bologne

[Statuts]

1. Ut rubricae illae circa ritum, & caeremonias Altaris, quae incipiunt: Indutus planeta Sacerdos &c per Haymonem ipsum iam compositae, quas exinde Missale Romanum mutavit, in toto Ordine servarentur.

Orbis seraphicus
p. 7b

1243

[Publication de l'Ordo missae “Indutus planeta sacerdos” d'Aymon de Faversham]

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 1-14].

van Dijk t. I, p. 50-67.

1243-4

[Publication de l'Ordo breviarii d'Aymon de Faversham]

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 15-195].

van Dijk t. I, p. 68-94.

 

[Publication de l'Ordo ad benedicendum mensam d'Aymon de Faversham]

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 197-203].

van Dijk t. I, p. 68-94.

 

[Publication de l'Ordo missalis d'Aymon de Faversham]

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 205-331].

van Dijk t. I, p. 68-94.

1244

Chapitre général

Gênes

[Lettre encyclique du Ministre général Crescent de Iesi]

Frater Crescencius, generalis minister, ministro hybernie, etc.
Ceterum quia propter honestatem publicam et totius ordinis unitatem, per bone memorie fratrem haymonem, predecessorem meum, efficaciter laboratum est in correctione ordinarii, missalis [et] gradualis, et id ipsum auctoritate domini gregorii pape IX extiterit roboratum in terra, ut si officium curie, occasione aliqua, immutari contigerit hoc ipsum quod predictum est, nequaquam ultre oporteat variari, Universitati vestre presentibus duxi imponendum quatenus officium, sicut in predictis ordinario, missali et graduali correctum est et notatum, faciatis a subditis vobis fratribus integre fieri et uniformiter observari. Etc.
Datum rome in generali capitulo, anno domini m°.cc°xliiij°.

Desbonnets p. 411

1244

[Publication du Graduel]

[Préface éditée dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 359-362].

Desbonnets p. 410
van Dijk (1963) t. I, p. 110-120.

1246

[Directives de Jean de Parme, ministre général]

Item ecclesiasticum offitium continuabat die et nocte et maxime matutinum et vespertinum et missam conventualem. Quicquid imponebat ei cantor, statim faciebat et antiphonas inchoando et lectiones et responsoria cantando et missas conventuales dicendo.

Salimbene p. 448

1247

Chapitre général

Lyon

[Publication des Ordinationes divini offici (cérémonial) d'Aymon de Faversham ?]

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 333-358].

van Dijk t. I, p. 95-109.

1249

Chapitre général

Metz

[Statuts]

Statuta, praeter ea, quae contra pullulantes relaxationes militabant, fuerunt duo; Primum de non variandis omnino, vel in Missa, vel in Officio Divino ritibus S. R. Ecclesiae: Secundum, contra male affectatam aliquorum superstitionem, qui devotiones proprias legitimis praeferebant. Prohibuit itaque graviter Generalis, in Choro legi, vel cantari, quidquid in Ordinario Sanctae Matris Ecclesiae (quod ex Regula habemus) non continetur, vel per generale Capitulum non est approbatum, exceptis quibusdam Antiphonis Beatae Mariae post Completorium decantandis. In Missa quoque, iuxta ritum ipsius Romanae Ecclesiae, a sinistris Sacerdotis mandavit Hostiam collocari, & pallam divisam a corporalibus calici supponi.

Orbis seraphicus p. 8a-b

 

[Lettre encyclique du Ministre général Jean de Parme]

Frater Iohannes, generalis minister, ministro, custodibus et gardianis hybernie, etc.
Quia sicut indubitanter cognovi nonnuli fratres officium divinum, quod de regula nostra secundum ordinem sancte romane ecclesie celebrare debemus, in littera mutare interdum sed in cantu maxime variare presumunt, minus pensantes quod in gloriam suam maculam ponunt evidenter, dum sua dimittunt a sanctis patribus edita et venerabiliter approbata, et, aliena dubia certis propriis improbe inserentes, mendicare peregrina cum pudore notabiliter covincuntur, idcirco discretioni vestre, presentibus duxi iniungendum quatenus, preter id solum ordinarium missalis, gradualis ac breviarii quod a fratre haymone, sancte recordationis predecessore meo, pio correctum est studio et per sedem apostolicam approbatum et confirmatum postea nihilominus per generale capitulum, noscitur continere, nichil omnino in cantu vel littera sub alicuius festi seu devotionis obtentu in hympnis sive responsoriis vel antiphonis seu prosis aut lectionibus aut aliis quibus libet, in choro cantari vel legi aut in libris ordinis illa scribi antequam per generale capitulum recepta fuerint, modo aliquo permittatis, beate tamen virginis antiphonis, videlicet Regina celi, Alma redemptoris mater, Salve regina misericordie, Ave regina celorum, que post completorium diversis cantentur temporibus, et officio beati anthonii quo de ipso melius ordinetur, tantum exceptis.
Porro cantum hympnorum vestrorum quomodolibet variari aut cantari seu in aliquam notam, que non sit secundum breviarium nostrum vel secendum consuetudinem per generale capitulum approbatam, non patiamini de cetero transmutari, subditos vestros ab huiusmodi novitatibus arctius compescendo.

Natalia vero specialia, iuxta ordinarii traditionem secundum regiones diversas diversimode celebranda, iuxta morem et breviarium nostrum commune sanctorum aliunde nichil addito faciatis celebrari, ita tamen quod sollempnitatem et modum semiduplicium officii nostri, apud vos, festa huiusmodi non excedant, quantumcumque ab aliis sollempnia iudicentur, proviso ut, nunquam pro aliquo sancto de quo patria, vel villa ubi fratres morantur communiter festa non faciunt, officium aut sollempnitas superinducatur ab aliquo, nec usquam a fratribus celebretur. [...]
Datum, etc., anno domini m°cc°xlviij°

Desbonnets p. 411-414.

1254

Chapitre général

Gênes II

[Actes capitulaires]

[1] Infra octavam nativitatis beate virginis lectiones primi nocturni legantur de canticis, alie tres de sermone sancti Augustini, ultime de omelia.
Et cotidie incipiatur a primo responsorio et octava fiat die suo, non obstante si cadat in die dominica habente historiam primo ponendam.
[2] Item novem lectionem fiant de beato Antonio abbate;
[3] Item de beato Ignatio, episcopo et martire, in kalendis februarii.
[4] Item de beata Margarita, virgine et martire, fiat eo die quo fit in terris, in quibus fratres morantur.
[5] Item de sanctis Perpetua & Felicitate fiat officium de una virgine prout in breviario continetur, antiphonis, versu et oratione exceptis.
[6] Item absolutiones, videlicet exaudi domine etc., et alie due sequentes, semper in suis locis et diebus dicantur, etiam in ferialibus diebus, licet sit omelia.
Benedictiones vero ultime, scilicet evangelica lectio et due sequentes, semper dicantur ad omeliam.
[7] Item antiphonis, scilicet Lux orta est iusto, Sacedotes Dei et Martirum chorus, addatur in eternum loco alleluia, quando non cantatur Alleluia.
[8] Item Te Deum laudamus et Credo in unum Deum cantentur sicut ordinatum est in generali capitulo Metis celebreto.
[9] Item benedictio post completorium dicatur ante antiphonam de beata virgine; et post dictam antiphonam et orationem dicatur Fidelium anime.

[10] Item littera ministri generalis de officii uniformitate servanda, que incipit Quia sicut indubitanter, ubique servetur, excepto quod sequentie taxate in quibusquam festis duplicibus possint dici ; [Voir la lettre de Jean de Parme du 27 mars 1249 adressée à la province de Toscane. – Les proses sont listées au n° 21]
[11] et nota hymni Rex gloriose martirum et similium hymnorum possit pro aliqua solempni festivitate in nota hymni Eterna Christi munera commutari. Aliorum autem hymnorum note, sicut statutum est in ordinario, omni tempore observentur, nec pro adventu vel quadragesima vel festo aliquo varientur.
[12] Item in vesperis et matutino semper habeatur una candela, quando fratres volunt et possunt, maxime in dominica.
[13] Item festum trinitatis, quia curia non consuevit facere, non fiat.
[14] Item ad missas peculiares, sive de sancto spiritu sive de beata virgine sive consimiles, non dicatur Gloria in excelsis Deo nec in conventu nec extra. Nec proper huiusmodi peculiares missas missa conventualis, que secundum ordinarium debet dici, aliquantenus omittatur, quin debiuta fiat hora.
[15] Item in ferialibus diebus infra pasca et pentecosten secundum Alleluia cantetur in missa a duobus fratribus.
[16] Item benedictio ista, scilicet Benedicat et custodiat nos omnipotens Deus, pater et filius et spiritus sanctus, dicatur ad omnes missas in fine, data benedictione simpliciter cum manu ante Placeat tibi sancta trinitas.
[17] Item in festis duplicibus sint fratres prostrati in terra post elevationem corporis Christi sicut in aliis festis.
[18] Item in missis pro defunctis, que cantantur in festis novem lectionum, non prosternant se fratres, nisi ad elevationem corporis domini, sicut in missa de festis.
[19] Si vero missa solempniter celebretur in die feriali, sicut in tribus officiis in constitutione positis vel presente funere et consimilibus, habeant se fratres sicut in festo.
[20] Similiter se habeant in missis peculiaribus de sancto spiritu, de beata virgine et de sancto Francisco, in quibus dicantur Kyrie, prefationes, Sanctus et Agnus Dei in cantu solempni. Non tamen in huiusmodi missis dicatur Gloria in excelsis Deo.
[21] Item si fratres sequentias cantare voluerint, in duplicibus tantum festis subscriptas et non alias cantent: de nativitate domini Letabundus, de resurrectione Victime, in pentecoste secundum ordinarium, in festis beate virginis Letabundus vel Verbum bonum vel Hodierne lux diei, prout magis congruit festis eius, de beato Francisco Letabundus, de apostolis Clare sanctorum vel Cuius laus, pro aliis festis duplicibus sanctorum Superne matris gaudia vel alias que competunt.
[22] In missa de sancto spiritu in quadragesima dicatur introitus Dum sanctificatus fuero.
[23] Festum beati Dominici non transfertur de die suo et ponatur in letaniis que cantantur.
[24] Item in adoratione crucis in parasceve loco ilius Sic Deus trinus et unus dicatur Sic Christus Deus et homo.
[25] Due tantum processiones in ordine nostro fiant, scilicet in purificatione et in dominica palmarum.
[26] Item provideatur quod antiphonaria uniformiter corrigantur.
[27] In sancto Antonio legatur de legenda sua et cantetur historia.

van Dijk t. I, p. 411-416.

1255

Anno vero Domini MCCLV ad supplicationem cantorum Parisiensium dominus Papa concessit fratribus, ut in Missi votivis de sancto Spiritu et de beata Virgine hymnum angelicum et Sequentias competentes tam in solemnibus cantare quam dicere in privatis valeant, non obstante statuto facto Metis in capitulo generali.

Chronica XXIV, p. 279.

1257

Chapitre général

Rome II

[Actes capitulaires]

[1] Item correctio librorum pro divino officio ministro committitur generali.
[2] In hymnis beati Francisci Proles de celo et In celesti collegio versus ille Patri nato paraclito non addatur.
[3] Item ordinetur de legenda beati Francisci ut de omnibus una bona compiletur.
[4] Pro sancto Hilarione et pro sancta Christina, virgine et martire, fiat officium novem lectionum.
[5] Item indicit generalis omnibus custodibus et guardianis quod faciant scribi in missalibus orationem sancti Ambrosii, scilicet Summe sacerdos.
[6] Item in festis duplicibus et semiduplicibus ac dominicis, que cadunt infra octavas duplicium, sicut et in missis beate virginis possunt fratres cantare sequentias congruentes.

van Dijk t. I, p. 417.

1260

Chapitre général

Narbonne

[Constitutions générales]

[1] Studeant ministri quod usque ad sequens capitulum generale littera breviariorum et missalium corrigatur secundum exemplar verius, quod habere poterunt, secundum ordinis approbatam consuetudinem.
[2] Fiat officium duplex maius de sancta trinitate in octava pentecostes.
[3] De quatuor doctoribus, scilicet Augustino, Gregorio, Ieronimo et Ambrosio, fiat officium semiduplex.
[4] De sancto Bernardo fiat officium die suo.
[5] De sancta Clara fiat officium duplex, sicut papa mandavit ; et nomen eius ponatur in letania.
[6] Antiphona de sancta Maria post completorium semper dicatur, nisi in triduo ante pasca.
[7] Nomen beati Francisci addatur in confessione.
[8] Cantetur interdum in vesperis ant. Celorum candor in commemoratione beati Francisci.
[9] In illa antiphona beati Francisci que sic incipit Hic vir de vanitatibus nutritus indecenter fiat talis mutatio Divinis carismatibus preventes est clementer.

van Dijk t. I, p. 419-420.

 

[Publication du calendrier réformé selon l’usage de la chapelle curiale].

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 363-384].

van Dijk t. I, t. I, p. 121-134.

 

[Publication du Rituale extremorum sacramentum].

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 385-397].

van Dijk t. I, p. 135-139.

1263

Chapitre général

Pise I

[Diffinitiones capitulaires]

Hee sunt diffinitiones facte in capitulo Pisano.
[a] Ordinationes officii serventur diligenter et pro loco et tempore fratribus recitentur.
[b] Item diffinitum est quod quicquid potest gardianus, potest minister et custos.
[c] Ordinationes generales de officio chori, que incipiunt Ad omnes horas canonicas etc., uniformiter et generaliter ab omnibus observentur.
Incipiunt rubrice date in capitulo generali Pisis celebrato.
[1] Dominica prima de adventu tres versus primi responsorii dicantur a tribus alternatim, incipiendo a parte ebdomadarii, et Gloria patri ab eisdem simul in medio chori ad pulpitum.
[2] Laudes ferie legende in festo sancte Lucie sine hymno et cantu, Benedictus et huiusmodi dicantur.
[3] Habeatur tabula parisiensis in omnibus locis fratrum, que sufficientissime ordinat de antiphonis dicendis ante nativitatem domini.
[4] In vigilia nativitatis domini quantum ad genuflectiones et preces habeant se fratres sicut in festo duplici. Hymni vero horarum, Kyrie, Sanctus et Agnus Dei et Benedicamus domino dicantur in tono feriali, nisi venerit in dominica. ― Idem fiat quandum ad hymnos, Kyrie, Sanctus et Agnus Dei et Benedicamus domino in festo trium lectionum.
[5] Eo anno quo nativitas domini venerit die lune, sabbato sequenti fiat officium de nativitate totaliter secundum illam rubricam quie incipit “Illo die quo non” etc.; et in missa dicatur totum officium maioris misse nativitatis preter epistolam, pro qua dicatur Apparuit benignitas, et evangelium, pro quo dicatur Pastores loquebantur ― Omnibus aliis temporibus omnia dicantur de dominica.
[6] Si octava epiphanie cadat in sabbato, in secundis vesperis octave a capitulo in ante fit de dominica cum commemoratione octave. Nec tamen fiant commemorationes apostolorum, nec sancti Francisci, nec pacis. ― Idem fiat in aliis octavis.
[7] Rubrica que dicit quod hymni a die nativitatis domini cum Gloria tibi domine qui natus etc. usque ad octavam cantentur, protendatur usque ad epiphaniam. ― Idem fiat in responsorio brevi in prima, scilicet Christe fili Dei vivi.
[8] Item cum in ordinario dicatur quod post primam pronuntietur datarium kalendarii etc. et postea dicatur Pretiosa, de cetero servetur sicut est in ordinario scriptum, etiam si ante primam dici contigerit, scilicet post primam semper pronuntietur, excepto triduo ante pasca. Et semper post datarium sequatur Pretiosa.
[9] In triduo ante pasca dicatur flexis genibus Pater noster ante principium horarum. ― Et in quadagesima ante inchoationem cantici graduum idem fiat.
[10] Item in triduo ante pasca nonum responsorium dicatur tantum a duobus.
[11] In letaniis post Exaudiat nos etc. dicatur semper Fidelium anime etc..
[12] Eadem repetitio fiat in responsoriis post Gloria patri que fit post versum, ubi aliter ordinarium non assignat.
[13] Tres misse nativitatis domini fiant solempniter et in prima missa dicatur Kyrie et Gloria in excelsis Deo etc. de domina, in secunda missa Kyrie etc. de minoribus duplicibus, in tertia vero de maioribus.
[14] In vigilia pasce et pentecostes in officio, postquam inceperint cantores post letanias Kyrie pro missa, sint cantores induti superpelliciis usque ad finem misse.
[15] In quarta feria post pentecosten in missa post prophetiam Gloria in excelsis incipiatur.
[16] In cena domini dicatur missa solempniter sicut in duplici minori.
[17] Quando festa crucis veniunt in dominica, prima oratio in utrisque vesperis et matutinis et missa dicatur de cruce, secunda de sanctis, tertia de dominica. Octava vero lectio de omelia crucis et nona de omelia dominice.
[18] Rubrice de sancte Agnetis secundo qua dicitur: “In matutinis dicantur psalmi de virginibus”, addatur “et in vesperis”.
[19] Rubrice que dicit quod in omnibus hymnis beate virginis dicatur Gloria tibi domine qui natus etc. addatur “et in hymnis per horas diei et per octavas eiusdem”.
[20] Infra octavam nativitatis beate virginis non fit de aliquo festo, sed post octavam celebrantur. De festo crucis fit eo die quo cadit et Credo in unum Deum dicatur quolibet die et prefatio de nativitate, preterquam in exaltatione sancte crucis. Officium tamen beate virginis in choro commiter a fratribus non dicatur.
[21] Si festum translationis beati Francisci venerit in octava ascensionis, in crastinum transferatur et vespere diei ascensionis totaliter fiant de beato Francisco cum commemoratione octave. Et in matutinis dicatur invitatorium Regem confessorum cum Alleluia vel proprium sine Alleluia. ― Si vero cadat in dominica infra octavam, fiat officium de festo cum commemoratione dominice et ultima lectione. Missa autem de dominica dicatur in sexta feria post octavam et, si festum sit eadem die, dicantur due misse.
Idem fiat de missis dominicalibus dicendis que cadunt infra alias octavas.
[22] Si contingant festa beatorum Francisci et Antonii infra octavam pentecostes vel in octava eadem; fiant post festum beatissime trinitatis. ― Et in eodem festo trinitatis fiat commemoratio de dominica.
[23] Si festum sancti Antonii tali die transferatur quod octava eius cadat in die sancti Iohannis baptiste, fiat tantum commemoratio de octava. Si vero extendatur octava eiusdem infra octavam beati Iohannis, in die octave fiat officium solum de sancto Antonio cum commemoratione beati Iohannis. Aliis autem diebus fiat tantum commemoratio de beato Antonio. Et si quo modo de utroque fieri debeat propter festum occurrens sanctorum Iohannis & Pauli, commemoratio beati Iohannis precedat commemorationem beati Antonii.
[24] Si contingat festa sanctorum duorum martirum cadere una die, ita quod de uno novem lectiones fieri debeant et de alio commemoratio tantum, fiat illa commemoratio in vesperis de antiphona laudum cum versu Iustus ut palma etc. in matutinis de vesperis secundis, scilicet antiphona ad Magnificat Qui vult venire etc. et versu Gloria et honore. ― Similiter fiat de duabus virginibus, si contingat illud idem.
[25] Antiphone que terminantur per Alleluia alio tempore, post septuagesimam usque ad pasca sine additione aliqua, ubi congrue fieri poterit, terminentur. Ubi vero in se ipsis congrue non poterunt terminari, secundum congruitatem sententie dicit dominus vel in eternum addatur.
[26] Antiphone beate virginis que post completorium dici consueverunt, scilicet Salve regina cum ceteris, alternatim per totum annum dicantur pro dispositione cantorum. Tempore autem pascali usque ad octavam pentecostes Regina celi vel aliqua aliarum, addito in fine Alleluia, dicantur. Et ad orationem que sequitur prosternant se fratres in diebus ferialibus et in festis sint inclinati ad totam.
[27] In festis duplicibus et semiduplicibus et dominicis diebus in conventibus semper cantetur sexta, si dicitur immediate post missam.
[28] Semper ante sequentiam repetatur Alleluia usque ad duplicem pausam tantum.
[29] In cena domini ad mandatum, congregatis fratribus in capitulo vel in loco alio magis apto, primo legatur evangelium de missa a diacono solempniter induto cum ceroferariis. Postmodum laventur pedes fratrum, fratribus cantantibus secundum quod in graduali notatum est. Versus vero de caritate a duobus un medio cantentur, quibus respondeat conventus Ubi caritas et amor etc. Ultimo fiat sermo.
[30] In purificatione domine et in ramis palmarum et exequiis mortuorum qui portat aquam benedictam precedat, deinde ceroferarii, postea turibularius induti superpelliciis; postea unus subdiaconus albis indutus, qui crucem deferat, quem fratres bini et bini ordinate sequantur pro dispositione cantorum; ultimo vero diaconus et subdiaconus sacris induti vestibus, quos sacerdos ultimus contra medium comitetur. ― In Processione vero quando funus ad ecclesiam vel tumulum defertur, semper fratrum precedat processio et funus ultimo subsequatur.
[31] Letania que legitur in recommendatione anime dicatur in unctione infirmorum.
[32] Missa rogationum que scribitur in missalibus, die lune vel die martris, si occurrerit feria, cantetur. Sin autem, altera illarum dierum dicantur due misse. Et missa rogationum dicatur ferialiter et non flectantur genua in misa ad orationes et unum tantum Alleluia pro graduali dicatur et non repetatur post versum.
[33] In presentia funeris cum cantatur vigilia novem lectionum et in crastino omnium sanctorum invitatorium et ultimum responsorium et tractus in missa a duobus cantentur. Et etiam in generalibus officiis defunctorum idem fiat, preter invitatorium quod non debet dici secudum ordinarium.
[34] Inter duplicia maiora festum trinitatis, dedicatio ecclesie et festum sancte Clare de cetero computentur. Octava tamen de eisdem non fiat.
[35] Gloria in excelsis Deo in missis peculiaribus domine secundum indulgentiam domini pape Alexandri possit dici.
[36] Quandocumque officium beate virginis dicitur in choro, fiat eius commemoratio in missa oratione propria vel communi, nisi alie ab ordinario assignentur.
[37] Habeatur ab omnibus tractus notatus beate virginis, scilicet Gaude Maria, et offertorium, scilicet Felix namque.
[38] Cereus pascalis tollatur post diem ascensionis domini et non ante. Et accendatur in diebus solempnibus et dominicis ad minus in missa.
[39] In festo sancti Iohannis ante portam latinam dicatur in missa evangelium quod legitur in nocte et fiat de eo festo, si cadat in dominica, secundum rubricam ordinarii que dicit “Festum autem minus” etc. Et legantur lectiones secundi nocturni de legenda eius, scilicet Secundam post Neronem etc., usque Benedictus qui venit etc., in qua fit mentio de illo miraculo, cum ille que assignantur in breviario vix sint sufficientes pro tribus lectionibus.
[40] In festis duplicibus et per octavas eorum cantentur hymni diurni in nota hymni de festo, qui poterunt consonare. Qui vero non poterunt consonare, cantentur in tono hymni omnium sanctorum, scilicet Christe redemptor omnium.

van Dijk t. I, p. 421-432.

1263

Chapitre général

Paris

Eodem Anno [1263] fuit Parisiis generale Capitulum coelebratum, in quo aliquae Rubricae Breviario sunt additae: & statutum fuit, quod Fratres in sermonibus populum inducerent, ut in Completorio, pulsata campana, Beatam Mariam aliquibus vicibus salutarent, quia aliquorum est opinio Doctorum, quod illa hora, ipsa fuit per Angelum salutata.

Chronologia p. 27

 

[Publication des Tabula parisiensis].

[Texte édité dans Van Dijk 1963, t. II, pp. 399-408].

van Dijk t. I, p. 140-143.

[post 1263]

Chapitre provincial

Prov. de Provence

[Constitutiones provinciales]

De religionis ingressu. Primum capitulum.
[3] Item, nullus ad professionem per aliquem ministro inferiorem recipi valeat, nisi sciat divinum officium in breviario dicere ; nec mittantur professi ad studium, nisi competenter divinum sciverint officium et in cantu aliqualiter sint instructi.

De officio divino. IXm capitulum.
[1] Ordinatur, quod matutinale officium ante pascha eo dicatur tempore, quo a secularibus decantatur.
[2] Item, in missa Virginis non genuflectatur, cum in conventu dicitur, etiam si dies fuerit ferialis.
[3] Item, matutinale officium festorum duplicium, excepto Penthecostes, ab Ascentione Domini usque ad Assumptionem Virginis de sero decantetur.
[4] Item, nullus frater in missis ordinariis exequatur (propter irregularitatis periculum) officium quod non habet.
[5] Item, missa de beato Francisco dicatur omni ebdomada, ut generale capitulum ordinavit.
[6] Item, layci remanentes de matutino sine licentia, dicant in capitulo culpas suas ; nec habeant Pater noster valentia ultra unum turonensem grossum, nisi licentiam habeant a ministro.
[7] Item, in festo beati Francisci processio semper fiat.
[8] Hec sunt festa trium lectionum : sanctarum Scolastice et Viviane et Emerentiane, sanctorum Romani et Saturnini.
De suffragiis defunctorum. Xm capitulum.
[2] Item, sepultura fratris tali hora semper fiat ut missam habeat, nisi fetoris periculum immineret ; et, cum celebrantur exequie, chori alternatim succedant sibi ad invicem psalmos et mortuorum officium decantantes ; et cum pro sepultura funus absolvitur, omnes fratres sacerdotes stolas ad collum habentes cunctas orationes dicant in silencio, quas ebdomadarius dicit alte ; ad orationem autem, que incipit Satisfaciat tibi, omnes, excepto ebdomadario, genuflectant.
[3] Ut autem processio in festo mortuorum per provinciam fiat uniformiter, fratres exeuntes cantent Ne recorderis, sequatur Kyrieleison, Pater noster, oratio Deus, venie largitor ; deinde Libera me, Kyrieleison, Pater noster, oratio Deus, cuius miseratione. Interim sepulcra aspergantur aqua benedicta, et in fine dicat sacerdos Anime istorum etc. Postea revertentes cantent Memento mei, Deus, sequatur oratio Fidelium, et concludatur Resquiescat in pace.

Delorme, p. 421, 424-225, 425

1266

Chapitre général

Paris

[Actes capitulaires]

[1] Item deffinit [capitulum] quod in singulis conventibus datarium habetatur et ante Pretiosa secundum ordinarium legatur. Que Pretiosa immediate post primam dicatur, etiam si missam tunc contigerit celebrari.
[2] Item in vigilia nativitatis domini cum pronuntiatur in datario Ihesus Christus in Bethleem nascitur et in passionibus domini cum legitur Et inclinato capite emisit spiritum et simile, omnes ad terram prosternant se propter tanti beneficii memoriam et summam dignationem domini nostri Ihesu Christi.
[3] Item in oratione A cunctis a nomine gloriose virginis usque et omnibus sanctis in festis inclinent se fratres et diebus ferialibus genuflectant. [...]
[5] Item moneantur fratres, ut uniformiter se habeant in officio misse secundum ordinationem illam et rubricam que incipit sic Indutus planeta sacerdos etc.
[6] Item volumus quod ministri dicant vel dici faciant sacerdotibus quod in Memento, ubi agitur memoria pro vivis in canone et etiam pro mortuis, post memoriam specialium pesonarum sic concludant in sua cogitatione “et omnium recommendatorum ministro generali et capitulo generali”.
[7] Item quicumque habent officium de benedicta trinitate faciant de ea sicut hactenus fecerunt, facientes commemorationem de dominica. Qui autem predictum officium non habent, faciant officium de dominica. Missam tamen magnam dicant solempniter de beatissima trinitate. Et infra ebdomadam missa de dominica celebretur.

van Dijk t. I, p. 439-440.

1269

Chapitre général

Assise

[Actes capitulaires]

[1] Fiat duplex officium in festo angelorum de septembri secundum morem Romane ecclesie.
[2] Item solempniter fiat officium in honore sanctorum in quorum vocabulis constructe sunt ecclesie fratrum, ita tamen quod iteratio antiphonarum non fiat; nec officium virginis, nec commemorationes solite et preces in prima et completorio aliquatenus omittantur.
[3] Item quando post missam non dicitur aliquod officium, dicant fratres Pater noster et Dominus det nobis suam pacem;
[4] et erecti stent fratres, quando communiter cantatur Alleluia.
[5] Festum beati Dominici confessoris fiat immediate post festum nivis sancte Marie, nisi dominica impediat. Et nomen eius ponatur in letaniis que cantantur et de eo fiat officium novem lectionum.
[6] De sancto Petro martire fiat officium novem lectionum.
[7] Ordinamus ob reverentiam virginis gloriose, ut in quolibet sabbato dicatur ad ipsius honorem solempniter missa, quando fieri poterit bono modo.
[8] Ad cuius etiam honorem fratres predicent in populo, quod quando auditur campana completorii, ipsa beata virgo aliquotiens ab audientibus salutetur.

van Dijk t. I, p. 441.

1271

Hic Generalis [s. Bonaventura] ad instantiam Domini, & Sancti Ludovici Regis Franciae, Officium devotissimum de Cruce composuit, quod incipit, Regem captum, & irrisum, flagellatum, & crucifixum ; Venite adoremus.

Chronologia p. 28

1272

Chapitre général

Lyon II

[Actes capitulaires]

[1] Festum sancti Bernardi fiat immediate post octavam assumptionis beate virginis, nisi domenica impediat.
[2] Et nomen sancte Clare in sabbato sancto et in aliis letaniis ponatur et eius legenda, publicata in generali capitulo, a locis singulis habeatur.

van Dijk t. I, p. 443.

1276

Chapitre général

Padoue I

[Actes capitulaires]

[1] Item ordinabat capitulum generale, ut post commemorationem beati patris nostri Francisci in matutinis et vesperis fiat commemoratio beati Antonii per ordinem universum.

van Dijk t. I, p. 443.

1279

Chapitre général

Assise

[Actes capitulaires]

[1] Nomen sancte Elisabeth ponatur in letania breviarii.

[2] Cum ordo teneatur facere officium secundum ordinem Romane ecclesie et ipsa Romana ecclesia officium de trinitate non faciat, non teneantur fratres illud facere. Si autem voluerint de ipsa trinitate missam dicere, possint, dum tamen eam que dominice competit non omittant.

van Dijk t. I, p. 443.

1282

Chapitre général

Strasbourg I

[Actes capitulaires]

[1] Item mandat capitulum generale quod in officio misse sive breviarii servent fratres uniformiter quod in rubricis ordinarii continetur, nichil subtracto vel addito dum cantatur vel legitur in communi.
[2] Item cantentur sequentie de beato Francisco Letabundus et Caput draconis, ubi habetur, quam fecit dominus Gregorius papa nonus. [...]
[4] Item in festo beati Iohannis ante portam latinam et in decollatione beati Iohannis baptiste et in festis sancte Lucie et Elisabeth fiat officium semiduplex.

van Dijk t. I, p. 445.

1287

Chapitre général

Montpellier I

[Actes capitulaires]

[1] Item infra octavam nativitatis beate virginis non fiat de aliquo festo nisi tantum de festo sancte crucis, cum ita teneat Romana curia.

van Dijk t. I, p. 445.

1289

Chapitre général

Rieti

[Actes capitulaires]

[2] Ut peculiaribus hymnis celebraretur S. Clarae festivitas, vel iis, qui jam inserti erant proprio eiusdem officio; vel aliis a perto aliquo hymnographo, per Generalem Ministrum assignando, componendis.
[3] Ut quolibet Sabbati die, vel eo impedito, alio illius hebdomadae, solemniter caneretur Missa in honorem Virginis Immaculatae, uti erat a P. N. Francisco, in Terris agente, constitutio in toto Ordine facta, & a D. Bonaventura, Generalis officium gerente, reposita.

Chronologia p. 35.

1290

Chapitre provincial

Prov. des Marches

Trévise

[I. 16] Item statuimus, quod de novo professi non mittantur ad studium, nec processu temporis promoveantur ad ordinem dyaconatus, donec in cantu, si ydonei sunt, instructi fuerint competenter. Et de hoc adimplendo solliciti sint custodes et etiam gardiani.
[I. 29] Item pro conservatione librorum conventualium et supellectilium sacristie ordinamus, quod gardiano cuilibet ad locum sibi assignatum noviter accedenti omnes libri armarii, et libri quibus fratres utuntur in choro, missalia et alii libri, calices, et alia paramenta ministrorum et altarium, et cetera ornamenta sacrarii, per gardianum absolutum coram discretis fratribus loci debeant integre et fideliter assignari. Et gardianus idem, qui receperit tam sacriste quam fratri qui custodit armarium, sigillatim omnia debeat consignare. Gardianus vero libros et omnia supradicta bis in anno, scilicet circa festum nativitatis et paschatis, cum aliquibus discretis fratribus, custos armarii cum fratre per gardianum sibi assignato, libros armarii qualibet septimana, scilicet die sabbati, debeant recensere.
[I. 30] Item ordinat minister et diffinitores cum provinciali capitulo, quod in conventu Padue et Veneciis et aliis conventibus, qui sustinere poterunt, teneatur continue unus scriptor, qui scribat libros necessarios et pro armario opportunos.
[III.6] Item auferantur rotuli cum cantilenis curiosis et lascivis, et studeant frates ad cantum ecclesiasticum addiscendum.

Little p. 458, 460, 462.

Ca 1290

Chapitre provincial

Prov. d’Aquitaine

[Statuta et Definitiones Provincialia Aquitaniae]

De divino officio et de suffragiis defunctorum. VIII capitulum.
[1] In divino officio servetur rubrica et cantus ecclesie romane. Et gloria in excelsis deo non dicatur in missis votivis, nisi in missis que in provintiali capitulo celebrantur.
[5] Fratres iuvenes et novitii instruantur in cantu, et assignetur eis magister, qui eos intruat, a custode.

Bihl 1914 p. 475-476.

1292

Chapitre général

Paris II

[Actes capitulaires]

[1] Item ordinabat et vult generale capitulum quod historia sancte Clare examinari debeat et recipiantur et cantetur per totum ordinem ; vel fiat alia per aliquem cui minister generalis commiserit, si dicta historia inventa fuerit defectiva.
[2] Item inter « Ordinationes de divino officio » ponatur sic « Statuimus quod in quolibet conventu omni die sabbati missa in honorem beate virginis celebretur, vel in die altera, si in ipsa non possit commode celebrari ».

van Dijk t. I, p. 447.

1299

Chapitre général

Lyon III

[Actes capitulaires]

[1] In primis in ordinario de officio quod incipit Ad omnes horas in capitulo illo « Hec sunt duplicia maiora » et cetera post illa verba « Reliqua vero duplicia sunt minora », adatur hoc :
[a] « Omnia festa nuper facta duplicia per sanctissimum patrem dominum Bonifaciam papam octavum, secundum determinationem capituli generalis Lugduni celebrati, sicut minora duplicia habeantur.
[b] Item de omnibus festis apostolorum tam principalibus quam non principalibus fiat duplex officium, cum ita fiat in Romana curia.
[c] Item super festo trium lectionum nichil immutetur, sed servetur ordinarium curie Romane, nisi dominus papa statuendo aliud immutaret :
Festa autem trium lectionum sunt ista que ministri per totum ordinem sic faciant uniformiter observari : sancte Emerentiane, sancte Scolastice, sancti Romani, sancti Saturnini et sancte Bibiane.
[d] Item fiat commemoratio sancti Cesarii in festo omnium sanctorum, quia sic in Romana curia celebratur.
[e] Item fiat festum sancti Ludovici in crastino sancti Bartholomei apsotoli. »
[2] Item ordinat generalis minister cum generali capitulo universo quod in quolibet loco fratrum celebratur una missa de beato Francisco qualibet septimana, ubi et quando fieri poterit bono modo.

van Dijk t. I, p. 449.

1302

Chapitre général

Gênes III

[Actes capitulaires]

[1] In « Ordinationibus de divino officio » que incipiunt Ad omnes horas post paragraphum illam « Item fiat festum sancti Ludovici » et cetera addatur paragraphum continens sic :
Item cum sancta Romana ecclesia, cui debemus pre aliis in divino conformari officio, celebret solempniter diversis temporibus tria festa, scilicet festum dedicationis basilice Salvatoris, nona die novembris, festum dedicationis basilicarum apostolorum Petri et Pauli, decima octava die eiusdem mensis, et festum nivis, quinta die augusti, ordinat generalis minister cum generali capitulo universo quod predicta tria festa diebus suis a fratribus per totum ordinem cum omni reverentia celebrentur, fiatque in eis officium eo modo quo in aliis festis duplicibus fieri per ordinem consuevit.

van Dijk t. I, p. 451.

1304

Chapitre général

Assise

[Actes capitulaires]

5. […] Item. Quod cantus fractos, & dissolutos, vel a nota Ordinis discrepantes, studiose de Provincijs suis exterminent ; graviter puniendo Fratres, qui de caetero cantus huiusmodi intra, vel extra didicerint, docuerint, vel cantaverint.
[…]
Post celebrata Comitia novis Generalis ad Pontificem Benedictum XI (alij X faciunt) Perusium veniens ; gratanterque exceptus, & confirmatus, ubi actorum in Capitulo rationem reddidit, obtinuit, ut de Sacris Stigmatus S. P. Francisci anniversaria solemnitate sub ritu duplici fieret in Ordine Officium Ecclesiasticum.

Orbis seraphicus p. 21a-b

1307

Chapitre général

Toulouse I

[Actes capitulaires]

[1] Item de consilio et assensu generalis capituli in festo sancti Antonii ista debent esse capitula, videlicet : in vesperis, matutinis et in tertia Optavit et datus est michi sensus usque ibi in comparatione illius inclusive ; in sexta Venerunt autem usque non abscondo ; in nona vero et in Pretiosa : Michi autem dedit usque et sapientium emendator.

van Dijk t. I, p. 451.